Zelzelede ruhsal birinci yardım

Prof. Dr. Kemal Sayar, “Psikolojik birinci yardım: Ruhumuzu enkaz altından nasıl çıkaracağız?” başlıklı yazısında Kahramanmaraş zelzelesinin akabinde insan ruhunda yaşananlar ve depremzedelere nasıl davranmamız gerektiğine dair bilgiler paylaşıyor.

“Sadece vücutlar değil ruhlarımız da enkaz altında kaldı”

Kahramanmaraş’ta yaşanan zelzele afetinin akabinde ruhsal birinci yardımın nasıl olması gerektiğine dair bir değerlendirmeyi kaleme alan Sayar’a nazaran, bu afet yalnızca vücutları değil ruhlarımızı da enkaz altında bıraktı.

Travma sonrası gerilim bozukluğu

Sayar, afette yaşananlarla ilgili insanların yansılarını şöyle belirtiyor:

Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu (TSSB), travma sonrasında daima ruhsal açıdan örseleyici tecrübesi hatırlama, anılardan kaçınma, kabuslar, olumsuz hisler, çarpık inanışlar, duygusal ve bilişsel değişiklikler, tedirginlik ve tepkisel aşırılık belirtileriyle temayüz eden bir hastalık. Kişi kabuslar ve geri dönüşler halinde daima o incinme anını yaşar, travma mahalline gitmekten kaçınır, çok uyarılma ve irkilme belirtileri gösterir. Bazen de tam bir uyuşma haline girer.

“Toplumumuz geçmiş deneyimlerinin ışığında yeniden acıda kenetlendi”

Sosyal bütünleşmenin ve dayanışma hissinin kuvvetli olduğu toplumlarda TSSB daha az gelişiyor. Travmatik olaya verilen kültürel mana, kişinin aldığı toplumsal takviye ile verilen reaksiyonun şiddetini belirleyen en değerli etkenlerden. Bizim toplumumuzun sahip olduğu klâsik bedel ve kodlar, yaşanan bu felaketin manalandırılmasında yardımcı olabilir. Travmatik olay kadar acının hiç işitilmemesi, onun tanıklık edebilecek olanlar tarafından görmezden gelinmesi de örseleyici. ‘Buhran vakitlerinde beşerler cetlerinin gözleriyle görürler’ denir. Toplumumuz geçmiş deneyimlerinin ışığında yeniden acıda kenetlendi. Adeta bir merhamet ihtilali gerçekleşti. İnsanımız yasını bir başkasına şifa olarak, yardım taşıyarak sağaltmaya niyetlendi. Afetzede vatandaşlarımızın deneyim ettiği bu yardımlaşma duygusu onlara yalnız olmadıklarını hissettiriyor. Toplumsal dayanışma travmadan güzelleşmenin en değerli araçlarından birisi.

“Yas yaygın olarak karşılaşılacak bir durum”

Sadece travma değil yas da yaygın olarak karşılaşılacak bir durum. Sevdiklerini kaybeden bir insanın tüm dünyası değişmiştir. Hasret, tasa, öfke ve hatta suçluluk hisleri kişiyi yoklamaya başlar. Kaybedilen bireyle olan münasebet incinebilirliği arttırır. Birbirine daha bağımlı insanların daha karmaşık bir yas reaksiyonu vermeleri mümkündür. Vefatın travmatik ortamlarda vuku bulması ve ardından yaşanan çaresizlik hissi, yas tutmayı daha da güç hale getirebilir.

Psikolojik birinci yardım

Prof. Dr. Kemal Sayar’a nazaran, zelzele ve öbür doğal afetler sonrasında, yaşanan olay beyinde daha işlenmeye şimdi başlamışken ruhsal güçlendirme sürecinin birinci etabı olan Ruhsal Birinci Yardım (PİY) devreye girmeli.

“Her birey yaşanan afet sonrası farklı biçimlerde reaksiyon gösterir”

Sayar, ruhsal birinci yardımın, doğal yahut doğal olmayan felaketler sonrası destekleyici olarak kullanıldığını belirterek şu açıklamada sulundu:

Amacı, genelde zannedilenin tersine, terapi vermek değildir ve yalnızca profesyoneller tarafından yapılmaz. Her birey yaşanan afet sonrası farklı biçimlerde reaksiyon gösterir. Ruhsal birinci yardımın en değerli maksatlarından biri kişinin doğal hislerini yaşamasına yardımcı olmaktır. Sağlıklı ilerlemenin sağlanabilmesi için üzülmek, öfke duymak üzere hislerin yaşanması gerekir. Kimi vakit bireyler yaşamaları gereken olumsuz hisleri farklı sebeplerden ötürü yaşayamıyor olabilirler.

“İzle-dinle-bağla”

Psikolojik birinci yardımın hedeflerinden biri de bireye kaybettiği denetim hissini tekrar kazanması için yardımcı olmaktır. Burada izlenecek ana yol, “izle-dinle-bağla” prensibidir. Bu prensip sayesinde afetzedelere afet sonrası hayatlarının birinci evresinde yardımcı olmak amaçlanır. Teker teker bakacak olursak: “İzle” prensibinin emeli, olan olayı geniş açıdan anlamak (depremin yaratmış olabileceği meseleleri anlamak) ve ağır gerilim altında olan bireylerin gereksinimlerini ve fizikî durumlarını fark edebilmektir. “Dinle” prensibinin maksadı gerekli durumlarda şahısların müsaadesi dahilinde onlarla ilişki kurup hislerine, yaşadıklarına, gereksinimlerine kulak vererek sakinleşmelerini sağlamaktır. “Bağla” unsurunun emeli ise öteki iki ilkeyi kullanarak edindiği bilgilerle kişiyi gerekli dayanağa bağlamaktır. Bu duruma, toplumsal takviye ve yakınlarla bağlantısı sağlamak, soruları biliyorsak yanıtlamak, şayet bilmiyorsak yanlışsız yanıtı öğrendikten sonra yanıtlamak örnek olarak verilebilir.

5 unsurda ruhsal müdahale ilkeleri

Psikolojik müdahale için dünyada yapılan araştırma bulguları, birincisi güvenlik hissini sağlamak, ikincisi sakinleştirmek, üçüncüsü hem kendi başına hem de toplum içinde yeterlilik hissi vermek, dördüncüsü bağ kurmayı kolaylaştırmak, beşincisi ümit aşılamak olmak üzere 5 prensipte özetleniyor.

Yaygın karşılaşılan duygusal tepkiler

sayar, bu tıp durumlarda yaygın karşılaşılan yansılara de şu sözlerle değindi:

Travmatik olaylara maruz kalanların verdiği en yaygın iki duygusal reaksiyon endişe ve tasadır. Istırap, öfke, depresyon ve huzursuzluk da sıklıkla görülür. Kimi beşerler geleceğe dair ümitsiz ve boşlukta hissederler. Bir duygusal reaksiyon de uyuşukluktur. İçe kapanma ve insanlardan uzaklaşma, bilhassa kişinin evvelki hayatından değerli bir sapma olmuşsa, dikkat edilmesi gereken belirtilerdir. Travmatik gerilim sonucu alkol ve unsur kullanımında artışlar olabilir. Beşerler telaşlarını yatıştırmak için bu çeşit alışkanlıklara yönelebilir. Aileye karşı çok kollayıcı tavırlar, kendini öbür insanlardan yalıtma, travmatik olayın anısını akla getiren yerlerden uzak durma durumları da yaygın olarak görülebilir. Travmatik gerilim reaksiyonları gerçek düşünmemizi önler. Bu durumda karar vermekte ve kimi şeyleri belleğimizde tutmakta zorlanabiliriz. Flashback (geridönüş), mağduru özgün travmatik olay anına geri döndüren bir reaksiyondur. Kişi özgün olay sırasında duyduğu, hissettiği, kokladığı tıpkı duyumları hisseder Ekseriyetle 30 saniye yahut daha az sürer ve süreğenleşmesi durumunda kesinlikle psikiyatri takibi gerekir.